26 juni 2019
“Geregeld verbaas ik mij over de geringe kennis die vele leden [van de Tweede Kamer] van hun land en volk hebben, en dan toch blijven voorwenden dat zij het hele land en volk vertegenwoordigen. Talloze keren is het gebeurd dat nieuwe [Kamer]leden nog nooit in bepaalde landsdelen waren geweest, en zelfs nooit doorgereisd.”
Aldus verzuchtte Anne Vondeling in zijn boek Tweede Kamer: lam of leeuw? dat 43 jaar geleden, in 1976, verscheen. Hij noemt het niet, maar je kunt eraan toevoegen dat parlementaire kennis van land en volk tegenwoordig niet meer ophoudt bij de grens. Nederland is onderdeel van de Europese Unie, kabinetten sturen militaire missies naar Afrika en het Midden-Oosten, het vluchtelingenvraagstuk drukt ons met de neus op oorlogs- en conflictgebieden rond de Middellandse Zee.
Een onbevangen blik is evenzeer van elementaire betekenis voor journalisten die zich bezig houden met de Haagse biotoop. Het is belangrijk om buiten de schaduw van het Binnenhof, in het land of over de grens, journalistiek onderzoek te doen naar wat er aan de hand is en daarvan verslag te doen.
Dit is van toepassing op de winnaars van vanmiddag van de Anne Vondeling- en de Saskia Stuivelingprijs.
Anne Vondeling, oud-minister van Financiën, oud-voorzitter van de Tweede Kamer en sociaaldemocraat in hart en nieren, is de naamgever van de jaarlijkse prijs voor de politieke journalistiek. Vondeling streed tegen de verloedering van de Nederlandse taal. Hij streefde naar het gebruik van duidelijk en correct Nederlands in het politieke domein. Als voorzitter van de Tweede Kamer wees hij, telkens opnieuw, op het belang van helder en begrijpelijk taalgebruik.
Dat geldt voor geschreven en gedrukte media, maar in de elektronische wereld van tegenwoordig kan zijn pleidooi naadloos doorgetrokken worden naar heldere en duidelijke beeldtaal.
Zoals elk jaar heeft de jury de inzendingen beoordeeld op een kritische visie op de politiek en op de duiding van actuele politieke vraagstukken in helder en begrijpelijk (beeld)taalgebruik.
Daarnaast hebben we gelet op:
Inzicht in de politieke gang van zaken
Reflectie op het politieke bedrijf
Stilistische kwaliteit
Onafhankelijkheid
Kritisch observatievermogen
De jury heeft dit jaar veertien ingezonden en door de juryleden zelf aangedragen journalistieke producties beoordeeld. Series, columns, reportages, interviews, onthullingen. Bij elkaar vormen ze een afspiegeling van het brede spectrum van de politieke journalistiek, individueel of in teamverband gemaakt. Hoogwaardig van kwaliteit, gebaseerd op eigen onderzoek, kennis van zaken, helder geformuleerd, treffend in beeld gebracht, maatschappelijk betrokken en politiek relevant.
Dames en Heren,
De jury is van oordeel dat de Vondelingprijs 2018 toekomt aan Milena Holdet en Ghassan Dahhan voor hun gezamenlijke project over de steun van de Nederlandse overheid aan Syrische strijdgroepen. De artikelen van Ghassan zijn verschenen in het dagblad Trouw, de producties van Milena in uitzendingen van tv-programma Nieuwsuur.
Hun serie artikelen en uitzendingen gingen over het geheime NLA-project, Non-Lethal Assistance, waarmee Nederland tussen 2015 en 2018 ter waarde van ongeveer 28 miljoen euro aan materieel verstrekte aan omstreden Syrische strijdgroepen.
De onthullingen die ze brachten hadden grote politieke en ambtelijke impact in Den Haag. Sterker, hun scoops gaan dit jaar nog steeds door met nieuws dat ze ontlenen aan ambtsberichten waarin vergeten is vertrouwelijke informatie weg te lakken.
Doorslaggevend voor de jury is dat Ghassan en Milena er in zijn geslaagd om een tip van de sluier op te lichten van wat er zich afspeelt in de schemerwereld van geheime operaties in een oorlogsgebied, in dit geval Syrië. Nationale veiligheid, staatsgeheimen, militaire strategie, geopolitieke afwegingen, jihadisme en rivaliserende Syrische strijdgroepen maken dit tot een bijzonder lastig en ook gevaarlijk onderwerp voor journalisten.
Dank zij hun vasthoudendheid hebben Nederlandse kijkers en krantenlezers, en ook de parlementariërs hier op het Binnenhof, een beeld gekregen van de complexiteit van geheime betrokkenheid bij een burgeroorlog.
Tot slot prijst de jury dat redacteuren van een krant en van een nieuwsprogramma voor televisie, gesteund door hun redacties, tot zo’n succesvolle samenwerking zijn gekomen. Waarbij ze alle mogelijkheden van multimediale presentatie van het materiaal hebben ingezet.
Dit alles maakt voor ons het duo Milena Holdert en Ghassan Dahhan de welverdiende winnaars van de Vondelingprijs 2018.
Twee jaar geleden heeft de Stichting Anne Vondelingprijs de Saskia Stuivelingprijs geïnitieerd, vernoemd naar de oud-president van de Algemene Rekenkamer, Saskia Stuiveling. Ze was tevens voorzitter van het Vondeling stichtingsbestuur. Het initiatief was bedoeld als een aanmoedigingsprijs voor innovatieve journalistiek en aanstormend talent op het terrein van de politieke journalistiek.
Vanwege zijn innovatieve bijdrage aan de nieuwsvoorziening over de dividendbelasting heeft de jury besloten de Stuivelingprijs tot te kennen aan Jan van de Streek.
Van de Streek is geen redacteur, free lancer of zzp-er in de journalistiek, maar hoogleraar fiscaal recht aan de Universiteit van Amsterdam. Als onderzoeker heeft hij een sleutelrol gespeeld bij de onthullingen over het meest heikele politieke onderwerp van het kabinet Rutte III in het afgelopen jaar, de omstreden afschaffing van de dividendbelasting. En ook over de wijze waarop multinationals belastingheffing in Nederland ontwijken.
Hierbij werkte Van de Streek nauw samen met redacteuren van diverse media en hij schreef er eigen (opinie)artikelen over. Door deze combinatie van wetenschap en journalistiek zijn het ‘dividendmemo’, de Unilever-connectie én de onthulling dat Shell – maar ook andere multinationals – in Nederland geen winstbelasting betaalt, in de openbaarheid gekomen.
Bij zijn inzet voor de journalistiek spreekt Van de Streek over ‘valorisatie’ van zijn onderzoek naar de maatschappelijke betekenis van de fiscaliteit. Valorisatie is de derde kerntaak van universiteiten, naast onderzoek en onderwijs. Het betekent zoveel als benutten van onderzoek, het delen van kennis met een breed publiek. Ik moet bekennen dat ik het begrip valorisatie in deze betekenis niet kende.
Hoe dan ook, ter aanmoediging van deze kennisvalorisatie kent de jury de prijs die is vernoemd naar de oud-president van de Algemene Rekenkamer toe aan hoogleraar Jan van de Streek.
Tot slot.
Het is voor de jury – en voor mij persoonlijk – een genoegen om Ben Knapen, mijn voormalige hoofdredacteur bij NRC Handelsblad en na een avontuurlijke carrière langs Philips, PCM en het ministerie van Buitenlandse Zaken tegenwoordig fractievoorzitter van het CDA in de Eerste Kamer, uit te nodigen om de Anne Vondelingprijs uit te reiken aan Milena Holdert en Ghassan Dahhan, en de Saskia Stuivelingprijs aan Jan van de Streek.
Dank u wel.