27 juni 2018
“Het parlement is een camouflage van de economische en politieke oppermacht van de grootkapitalisten. In Brussel regeren de grote concerns over ons, tegen de regering heeft het parlement niets in te brengen; de versnippering in fracties maakt het parlement krachteloos; het parlement vertegenwoordigt een kleine elite, niet het volk; parlementariërs zijn compromissen sluitende vertegenwoordigers van oude partijen; de Kamer is een registreermachine, een transportband van beslissingen van oligarchische groepen. Het parlement is een praatwinkel, een papieren poes, een dorre tak, een bloedeloze stempelmachine.”
Deze tekst klinkt uitermate actueel. Hij zou vandaag geschreven kunnen zijn. Maar het gaat hier niet om een vaststelling uit een recente publicatie van verontruste bestuurskundigen, of van aanhangers van een ouderwets linkse of rabiaat rechtse stroming in het huidige politieke firmament.
Het is een citaat uit het boek Tweede Kamer: lam of leeuw? van Anne Vondeling, dat in 1976 verscheen. Meer dan vier decennia geleden. Vondeling, oud-minister van Financiën, oud-voorzitter van de Tweede Kamer en sociaal-democraat, is de naamgever van de prijs voor de politieke journalistiek die we vanmiddag uitreiken.
In zijn boek neemt Vondeling met een keur aan argumenten afstand van deze cynische beweringen. Hij beklemtoont juist de grondwettelijke – zo je wilt fundamentele – betekenis die de volksvertegenwoordiging heeft.
Dat was zo na de roerige periode eind jaren zestig, begin jaren zeventig, toen het bruiste van protesten in de samenleving – en dat is in 2018 nog steeds actueel.
We zagen dit terug bij de inzendingen die we dit jaar ontvingen voor de Vondelingprijs. Niet toevallig ging een aantal ervan over de rol van politieke partijen en de parlementsverkiezingen van het afgelopen jaar.
Dames en Heren.
De politicus Anne Vondeling streed tegen de verloedering van de Nederlandse taal. Hij streefde naar het gebruik van duidelijk en correct Nederlands in het politieke domein. Als voorzitter van de Tweede Kamer wees hij op het belang van helder en begrijpelijk taalgebruik.
Hierin was Vondeling niet de eerste. De negentiende-eeuwse politicus, schrijver en chroniqueur Jacob van Lennep wees hier ook al op. “Taal is het wezen zelf der natie, de adem, welke haar bij hare wording wordt ingeblazen: de ziel, welke haar leven, bewustzijn en beweging schenkt”, schreef Van Lennep in 1844. Hij herschreef toen de grondwet in begrijpelijk Nederlands. U ziet: meer dan anderhalve eeuw geleden waren er ook taalridders die in het algemeen belang het strijdperk betraden.
Terug naar nu. Evenals vorige jaren heeft de jury de inzendingen beoordeeld op een kritische visie op de politiek en op de duiding van actuele politieke vraagstukken in helder en begrijpelijk taalgebruik.
Daarnaast hebben we gelet op:
- Inzicht in de politieke gang van zaken
- Reflectie op het politieke bedrijf
- Stilistische kwaliteit
- Onafhankelijkheid
- Kritisch observatievermogen nu het politieke systeem van alle kanten onder druk staat
De jury heeft dit jaar zes inzendingen ontvangen. In vergelijking met de afgelopen jaren was dat een ietwat teleurstellend aantal. We hadden op voortzetting van de stijgende lijn gehoopt. Wel waren de inzendingen van hoge kwaliteit, dat stemt tot vreugde. Er is in Nederland sprake van een breed spectrum van hoogwaardige politieke journalistiek, individueel, in duo’s of in teamverband geschreven.
Omdat we van mening waren dat er méér uitzonderlijke artikelen zijn gepubliceerd in het afgelopen jaar heeft de jury nog twee producties aan de lijst toegevoegd.
We lazen een reconstructie vanuit de boezem van een van de formerende partijen over de vorming van het kabinet Rutte III, een serie over de zoveelste fase in de teloorgang van de PvdA, anekdotische verhalen uit de verkiezingscampagne, geïnformeerde artikelen over defensie en internationale veiligheid, een politieke thriller over de wijze waarop 2,1 miljard euro voor de verpleeghuiszorg is vrijgemaakt zonder dat het parlement dit door had, een J’Accuse over de manier waarop de verzorgingsstaat de meest kwetsbare mensen in de steek heeft gelaten. Allemaal vakwerk. Gebaseerd op onderzoek, kennis van zaken, helder geformuleerd, betrokken en relevant.
De uiteindelijke keuze uit de acht gegadigden voor de prijs was niet eenvoudig.
De jury is van oordeel dat Kim van Keken en Eric Smit met hun artikelenserie over Henri Keizer voor het online platform Follow the Money de Anne Vondelingprijs 2017 toekomt.
Als hedendaagse Woodward en Bernstein hebben ze zich vastgebeten in de Keizer-affaire. Sterker: dankzij hen is het een affaire geworden. Ze zetten door, ook na ontkenningen, omtrekkende bewegingen, pressie en politieke spin.
En uiteindelijk volgde de val, net als in het Watergate schandaal van 1973. I am not a crook zei Richard Nixon toen hij met een helikopter vertrok van het grasveld van het Witte Huis.
Het feuilleton over de val van Henri Keizer laat zich lezen als een spannend jongensboek, dat een intrigerende inkijk oplevert in de interne dynamiek van de grootste partij van het land, de partij van de minister-president.
Van Keken en Smit schrijven niet voor een invloedrijke krant, zoals Woodward en Bernstein deden voor The Washington Post, maar voor een online elektronisch platform voor onderzoeksjournalistiek, Follow the Money. Dat maakt hun publicaties extra relevant. Follow the Money heeft mede succes omdat de nieuwssite in het gat springt dat de gevestigde kranten hebben laten ontstaan door minder ruimte en krimpende aandacht te besteden aan financieel-economische berichtgeving. Bovendien richt het zich op andere doelgroepen en verspreiden hun bevindingen zich breed via sociale media.
Dit alles maakt voor ons de auteurs van de Keizer-affaire op Follow the Money de welverdiende winnaars van de Vondelingprijs 2017.
Vorig jaar heeft de Stichting Anne Vondelingprijs voor het eerst de Saskia J Stuivelingprijs uitgereikt, vernoemd naar de oud-president van de Algemene Rekenkamer, Saskia Stuiveling, die in 2017 overleed. Ze was tevens voorzitter van ons stichtingsbestuur. Het initiatief was bedoeld als een aanmoedigingsprijs voor de regionale journalistiek en aanstormend talent op het terrein van de politieke journalistiek. Jammer genoeg waren er dit jaar geen inzendingen die aan deze criteria voldeden. Bijgevolg heeft de jury besloten deze prijs een jaar over te slaan. We hopen dat er volgend jaar wel inzendingen komen die uitreiking van de Stuivelingprijs mogelijk maken.
Het blijft deze keer dus bij één prijs, maar dan wel voor twee winnaars.
Het is voor de jury een genoegen om Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het vorige kabinet, te mogen uitnodigen om de Anne Vondelingprijs 2017 uit te reiken aan Kim van Keken en Eric Smit.